İlk İnsanlar Nasıl Besleniyordu?
Günümüzde özellikle gelişmiş ülkelerde yaşayan insanların en büyük sorunlarından biri obezite. Obezite ile mücadelede özellikle son 20 yılda farklı arayışlara girdi insanlar. Özellikle vegan beslenme öne çıkan trendlerden biri bu konuda. Veganlar, obezitenin insanların yerleşik yaşama geçtiği son 10 bin yılda ortaya çıkan bir problem olduğunu savunuyor. Onlara göre yerleşik yaşama geçen insanlar daha çok hayvansal beslenmeye başlamış ve bunun sonucunda önce obezite sonra da kalp-damar problemleri gibi birçok problemle karşılaşmış. Çözümü de insanın doğal diyetine dönmesinde buluyorlar, yani yaklaşık 3 milyon yıl öncesine; bitkisel ağırlıklı beslenmeye.
Peki ilk insanlar nasıl besleniyordu, gerçekten veganların iddia ettiği gibi bitki ağırlıklı mı yoksa bizler gibi karma bir diyete mi sahiplerdi?
İnsansılar İnsan Oluyor
En eski atalarımızın beslenmesi muhtemelen modern şempanzelerin diyetine benziyordu: büyük miktarlarda meyve, yaprak, çiçek, ağaç kabuğu, böcek ve et dahil olmak üzere omnivordular(hepçil). Diş morfolojisi ve dental mikroyıldız çalışmaları, bazı insansıların diyetinin, tohumlar ve kabuklu yemişler gibi sert gıda maddelerini ve kökler ve yumru kökler gibi yer altı depolama ürünlerini içermiş olabileceğini düşündürmektedir. En az 2,6 milyon yıl önce, bu diyette dikkate değer bir genişleme gerçekleşmeye başladı; bazı insansılar, beslenmelerine küçükten başlayıp büyük hayvanlara kadar et ve kemik iliği eklemeye başladı.
Yani güncel bulgular bize şunu gösteriyor; yaklaşık 3 milyon yıl önceye kadar çoğunlukla bitki ağırlıklı beslenen atalarımız, 3 milyon yıl önce hayvansal gıdalara da diyetlerinde yer vermeye başlamışlar. Ama bundan önce de küçük böcekler gibi hayvansal gıdaların tüketimi de yok değildi. Dramatik değişimle beraber kendilerinden büyük hayvanlara da göz koymuştu ilk atalarımız ama veganların iddia ettiği gibi tamamiyle bitkisel beslenmeye dair son 10 milyon yılda kayda değer bir bulgu yok.
İlk Etobur Atalarımız Nerede ve Ne Zaman Ortaya Çıktı?
Et ve kemik iliği yemenin en güçlü kanıtı kemiklerde bulunan kasaplık izleridir. Keskin kenarlı bir aletle eti kemikten dilimlemek bir takım izler bırakabilir. Bir kemiği kırmak ve içindeki iliği çıkarmak için büyük bir taşla vurmak ezilme izleri bırakabilir. Kasap izi olarak adlandırılan kesik ve ezilme izleri, diyet ve diyet dışı nedenlerle deri soyma, eklem ayırma ve kemik kırmanın bir sonucu olabilir. Bilim adamları, 1980’lerde Erken Taş Devri fosil topluluklarında bu kasaplık izlerini görmeye başladılar. İnsanların et ve ilikle beslenmesine ilişkin tarih öncesi kanıtlar ise yeni yeni keşfedilmeye başlandı.
Özellikle ilk taş alet ve silahların da 2,6 milyon yıl öncesine tarihlenmesine baktığımızda etoburluk ve alet yapımının korelasyon gösterdiğini söyleyebiliriz. Örneğin Tanzanya’da 1,8 milyon yıl öncesine dayanan kalıntılarda; kirpilerden fillere kadar değişen büyüklükte kesilmiş memeli fosilleri ve yine aynı yaşta taş aletler bulunduğunu görüyoruz. Bu kanıtlar alet-etoburluk korelasyonu görüşü destekler nitelikte.
Neden Etle Beslendiler?
Yaşayan en yakın akrabalarımız olan şempanzeler de rutin olarak avlanır, elle yakalar ve diğer küçük maymunların etlerini yerler. Ancak et, diyetlerinin küçük bir kısmıdır ve çoğunlukla bitki ve küçük böcekleri tercih ederler.
Özellikle iklimsel değişimle beraber gür ormanlardan ziyade savanların çoğalmasıyla ilk insansılar yeterli meyve bulamayıp yeni besin arayışına girmiş olabilirler. En başta diğer avcılardan arta kalan leşlerine yönelen insansılar daha sonra alet kullanmaya başlayarak kendi avlarını kendileri avlamış olabilir. En azından güncel bulgular bunu gösteriyor.
Et, bitkilere göre daha fazla aminoasit, yağ ve esansiyel protein içeren bir kaynak. Et tüketimi ile beraber kalori artışı ve sonucunda daha büyük bir vücut ve beyin ortaya çıkmış olabilir. Buna da modern insana doğru evrimin en temel kırılma anlarından biri diyebiliriz. Ama besin pişirme amacıyla ilk ateş kullanımının yaklaşık 1 milyon yıl öncesine tarihlendiğini düşündüğümüzde etobur beslenmeye geçen atalarımızın sıklıkla sindirim ve parazit sorunlarıyla yüzleşmiş olabileceğini öngörebiliriz.
Veganlar mı haklı?
Sonuç olarak ilk primatların yaklaşık 60 milyon yıl önce ortaya çıktığını düşündüğümüzde, 3 milyon yıl öncesine kadar bitkisel beslenme ağırlıklı evrilen sindirim sisteminin, son 3 milyon yılda radikal bir diyet değişimine ne derece adapte olabildiği soru işareti. Hala iki ayak üzerinde durmaya bile tam olarak adapte olamazken bu kadar ciddi bir diyet değişimine tam olarak adapte olmak da pek mümkün olmayabilir.
Bu açıdan bakarsak veganlığın veya bitkisel ağırlıklı beslenmenin insan doğasına daha uygun olduğunu söyleyebiliriz. Fakat günümüzde bitki ağırlıklı diyette ihtiyacımız olan kaloriyi ve esansiyel besinleri ne kadar sağlayabileceğimiz de soru işareti.
